کسب و کار و تجارت

بسم الله الرحمن الرحیم

کسب و کار و تجارت برای بدست آوردنِ درآمد حلال، در فقه شیعه، مستحبّ و مورد تأکید است...

عبارت فقها چنین است: التجارة فی الجملة من المستحبّات الأکیدة فی نفسها، و قد تستحبّ لغیرها [*]، و قد تجب- کذلک- إذا کانت مقدمة لواجب أو مستحبّ، و قد تکره لنفسها أو لغیرها، و قد تحرم کذلک، و المحرّم منها أصناف...

([*] : الوحید: لو تمت الملازمۀ بین المقدمۀ و ذیها...)

تجارت، فی نفسه -فی الجمله- از مستحبّات مورد تأکید است. و نیز برای غیر آن، مستحب می شود، و همچنین واجب نیز می شود، هرگاه مقدّمۀ مستحب یا واجب باشد [آیت ا... وحید: در فرضی که ملازمه بین مقدّمه و ذی المقدّمه تمام باشد]، و همچنین [می تواند] حرام باشد، و تجارتهایی که [خودش] حرام است چند نوع می باشد مانندِ ... . ( سپس در ادامه به شمردنِ انواعی از مشاغل حرام پرداخته اند)

منهاج الصالحین (للخوئی)، ج‌2، ص: 3 / (للوحید)، ج‌3، ص: 7‌ /  مشابه : (للتبریزی)، ج‌2، ص:7‌‌ ...

فقها چند نوع استحباب گفته اند. گاهی کاری به جهت امر دیگری مستحب می شود. مثل اینکه کسی تلاش کند امکاناتی فراهم کند تا بتواند با آن، به مؤمنین نیازمند کمک کند یا... [در فرض تمامیّت ملازمه] . این تلاش، به جهت دیگری نیز مستحب شده یعنی بخاطر هدفی که از این کار دارد...

اما دربارۀ بعضی امور خودش را مستحب شمرده اند، مثل تجارت و تلاش برای کسب درآمد حلال که حتی اگر برای کارِ خیرِ دیگری نباشد، همین که مشغول به تلاش در این راه باشد مستحب شمرده شده. و اگر برای مستحبّ دیگری لازم باشد، از دو جهت مستحب می شود.

لفظ «تجارت»، در عبارت فوق ظاهراً عام است که یکی از انواع آن، خرید و فروشهای جایز برای حصول سود است... یعنی انواع دیگری از کسب و مشاغل و فعّالیّت ها و تلاش برای حصول درآمد حلال را نیز شامل میشود، نه اینکه فقط نوع خاصّ خرید و فروش مورد نظر باشد.

البتّه این امر، یک بخش از احکام دین است نه اینکه سایر امور رها شود و فقط همین مطلب دیده شود!

اقدام به اموری مثل کسب یا اشتغال به کار جایزی که سبب درآمد بشود، برای کسیکه خانواده ای دارد که باید نفقۀ آنها را بپردازد واجب هم می شود (با شرائطش)... گرچه بعضی افراد به جهت امور دیگری، می توانند تجارت و فعالیت برای کسب درآمد را ترک نمایند، مثل افرادی که لازم باشد در راه علم دین و خدمت در این راه وظایفی را انجام دهند اگر شرائطی که در فقه آمده باشد.

کسیکه می خواهد وارد فضای کسب و کار بشود، باید مسائل شرعی را در حدّی که محلّ ابتلاءش هست، از مرجع صحیح یاد بگیرد خصوصاً در این روزگار جهان که رعایت دین، در میان عموم کم است. مثلاً بداند چه شغلهایی حرام است؟ مصداق آنها را در جامعه متوجه باشد که وارد آنها نشود. یا بداند بدست آوردن پول از چه راههایی حرام است؟ واجبات مالی اش را بداند و در هر برهه از زمان – مثل هر سال- محاسبه داشته باشد تا اگر تکلیفی مثل خمس یا زکات یا... برعهده دارد انجام دهد که دچار خوردن مال حرام نشود.

و توصیه دین دربارۀ کار بیرون از خانه، برای مرد است نه زن، بخصوص کارهایی که ملازم با گفتگو و ارتباط زیاد با مردان باشد که شایستۀ زن نیست، و اگر ملازم با معصیت باشد، پرداختن به این شغل حرام می شود.

اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم و العن اعدائهم اجمعین